پناهندگی راهی دشوار و پر خطر و استرس که از گذشته های دور بصورت اندک و با‌گذشت زمان و افزایش جمعیت انسانها بر کره زمین زیاد شده است مردمی که فشار زندگی یا فشار دولت خون خوار آنها همانند ایران مجبور به ترک وطن خود و آغاز سفری خطرناک شوند .
در این مقاله نگاهی میاندازیم به وضع و قانون های پناهندگی .
● تعریف پناهنده در منابع بین الملل
کنوانسیون ۱۹۵۱ ژنو تعریف فراگیری از پناهنده ارائه داده و می گوید: «پناهنده کسی است که به علّت ترس موجّه از این که به علل مربوط به نژاد یا مذهب یا ملیّت یا عضویت در بعضی گروه های اجتماعی یا داشتن عقاید سیاسی تحت شکنجه قرار گیرد، در خارج از کشور محل سکونت عادی (کشور اصلی خود) به سر می برد و نمی تواند، و یا به علّت ترس مذکور نمی خواهد، خود را تحت تابعیت آن کشور قرار دهد، یا در صورتی که فاقد تابعیت است، و پس از چنین حوادثی در خارج از کشور محلّ سکونت دایمی خود به سر می برد، نمی تواند یا به علت ترس مذکور نمی خواهد به آن کشور بازگردد»
طبق تعریف ذکر شده به دو عنصر می‌توان اشاره کرد :
۱ : پناهنده از نظر منابع بین المللی، بیگانه ای است در کشور پذیرنده که به دلیل ترس از تعقیب و نیز نجات جان، مال و آزادی خود، به کشور دیگری پناهنده می شود.
۲ : عنصر اساسی در علّت پناهندگی «ترس موجّه از تعقیب و آزار» است که تشخیص و احراز آن، با کشور پذیرنده است و آن کشور با بررسی همه جانبه در مورد دلایل درخواست پناهندگی، یا این دلایل را می پذیرد و یا رد می کند.
با برسی مجموع حقوق پناهدندگان می‌توان متوجه شد که هر پناهنده ای که در شرایطی خاص قرار می‌گیرد مثل ترس و خطر و ادامه ی زندگی برای او پر تشنج می‌شود حق این را دارد که به کشوری دیگر پناهنده شود و آن کشور موظف به قبول آن پناهده و دادن سر پناه می‌باشد .
ماده ۳۱ کنوانسیون ۱۹۵۱ ژنو در خصوص پناهندگانی که به صورت غیرقانونی در کشور پناهنده به سر می برند، مقرر می دارد:
۱) دولت های متعاهد ۲پناهندگانی را که مستقیماً از سرزمینی که در آن جا زندگی ]می کرده[ و آزادی شان در معرض تهدید بوده و بدون اجازه به سرزمین آن ها وارد شده اند یا در آن جا به سر می برند، به خاطر این که بر خلاف قانون وارد سرزمین آن ها شده اند یا در آن به سر می برند، مجازات نخواهند کرد،مشروط به این که]آن ها [فوراً به مراجع مربوط معرفی کرده، دلایل قانع کننده ای برای ورود یا حضور غیرقانونی ارائه دهند.
۲) دول متعاهد نسبت به رفت وآمد این قبیل پناهندگان محدودیت هایی غیر از آنچه لازم باشد، قائل نخواهند شد… و محدودیت مزبور فقط تا موقعی خواهد بود که وضع این قبیل پناهندگان در کشور پناه پذیر تعیین نشده است یا اجازه ورود به کشور دیگری را تحصیل نکرده اند.۳
در ماده ۳۳ نیز در خصوص منع اخراج یا اعاده پناهندگان آمده است:
«هیچ یک از دول متعاهد به هیچ وجه پناهنده ای را به سرزمین هایی که امکان دارد به علل مربوط به نژاد، مذهب، ملیّت، عضویت در دسته اجتماعی به خصوص، یا دارا بودن عقاید سیاسی، زندگی و یا آزادی او در معرض تهدید واقع شود تبعید نخواهند کرد یا باز نخواهند گردانید.»۴
با تأمّل در مجموع این مواد و همچنین مقدمه این کنوانسیون که به آزادی های فردی و حقوق اولیه انسان، از جمله حق حیات، تصریح دارد پاسخ سؤال مزبور به خوبی روشن می شود و آن این که روح حاکم بر این کنوانسیون قائل شدن حق پناهندگی برای افرادی است که در معرض خطر و ترس هستند و از سوی دیگر، تکلیفی است که بر عهده دولت های متعاهد نسبت به پذیرش این افراد گذاشته شده است.
اعلامیه جهانی حقوق بشر در ماده ۱۴ بیان می دارد:
«هرکس حق دارد دربرابر تعقیب، شکنجه و آزار، پناهگاهی جستوجو کند و در کشورهای دیگر پناه اختیار کند.»
بطور کلی حقوقی که به پناهدنده در کشور ساکن ( کشور سوم یا کشور دوم ) باید داده شود بصورت شرح زیر می‌باشد :
۱) برخورداری از تمام حقوق و آزادی ها (ماده ۲);
۲) حق زندگی و امنیت شخصی (ماده ۳);
۳) منع هرگونه شکنجه ورفتار خلافت شؤون بشری (ماده ۵);
۴) برابری همه افراد بشر در برابر قانون (ماده ۷);
۵) حق عبور و مرور و انتخاب آزادانه محل اقامت (ماده ۱۳);
۶) داشتن حق کار و حرفه (ماده ۲۳);
۷) حق بهره مندی از آموزش و پرورش تا مرتبه عالی آن (ماده ۲۶).
بطور کلی می‌توان فهمید که مفهوم پناهندگی از گذشته به وجود آمده و تا زمان کنونی افزایش چشم گیری داشته است و ما تلاش بر این داریم که نشان دهیم همه ی انسانها هم‌نوع به حساب می‌آیند و باید در خصوص زندگی اجتماعی و ارتباط بین افراد جوامع مختلف فرقی نگذاریم و مفهوم انسانیت را از نژاد پرستی ها جدا سازیم.
افرادی که به دلایلی از سرزمین خود رانده یا مجبور به ترک آن می شوند، در اندیشه جهانی و نظام حقوق بین المللی از مزایا و حقوقی برخوردارند. بنابراین، از جهت نظری و حقوقی مشکل آوارگان مورد توجه جامعه بین الملل قرار گرفته است، اما حقوق و مقررات پناهندگی به دلیل نداشتن پشتوانه اجرایی، از جهت عملی و اجرایی با مشکلات جدّی روبه رو است; به گونه ای که کشورها با توجه به مصالح و منافع ملّی خود با پناهندگان برخورد نموده و گاهی مسائل حقوقی تحت الشعاع مسائل سیاسی قرار می گیرد. از این رو، پناهندگان در بیش تر کشورها با سختی ها و دشواری های متعددی مواجه هستند.
اما اگر چشمی بیندازیم به وضعیت پناهندگان و پناهجویان وارد شراییط سختی می‌شوند از زمانی که از طرفی از سوی دولت خود که من می‌خواهم فکوس خودم را بگذاریم بر روی مردم ایران و از طرف دیگر راهی سخت ، متفاوت ، نا آشنا و پر خطر که از سوی قاچاقچیان ، راه‌های گذشت از مرز ها و رفتار های پلیس و مردم کشور ها با آنها که می‌خواهم به دو راه متفاوت اشاره داشته باشم .
اولین را راهی است که مردم مجبور می‌شوند خود را به خاک ترکه رسانده و خود را به سازمان ملل متحد معرفی کرده تا سازمان ملل متحد آنها را به کشور سوم انتقال و کار های حقوقی آنها را انجام دهد اما به اندازه ی نوشته‌های من ساده و آسان نیست چرا که از یک سو زندگی کردن در کشوری به نام ترکیه که مردمانی عثمانی به حساب می‌آیند با فرهنگی متفاوت مرحله‌ای سخت برای پناهندگان می‌باشد . بار ها به چشم خود دیده‌ام که پول کارمزد پناهندگان را نمی‌دهند یا حتی اجازه کار به پناهجویان نمی‌دهند و پنهجویان مجبور به کار کردن در کار های سیاهو سنگین طاقت فرسا می‌باشند که با دستمزدی کمتر از خود مردم ترک و بدون بیمه مجبور به کار می‌شوند یا اینکه خانه‌ای برای سکونت را اگر بخواهند اکثر اوقات جوابی سرد کننده از طرف صاحب خانه‌ها می‌گیرند که می‌گویند ما خانه به غریبه ( پناهجو ) نمی‌دهیم .
از سوی دیگر با افزایش جمعیت پناهجو سازمان ملل رسیدگی به پرونده ها را به عقب و با سرعت بسیار کمی پیش می‌برد و مراحل ثابت کردن مشکل پناهجو برای سازمان ملل راهی سخت شده است حتی کسانی هستند که با داشتن مشکلی حقیقی اما نا توان بودن در صحبت کردن و ثابت کردن مشکل خود از طرف سازمان ملل رد شده‌اند و مجبور به تلاش متداوم هستند تا سازمان ملل به آنها گوش کند که این تلاش‌ها بعضی اوقات به ۱۰ سال هم می‌کشد .
راه دوم راهی است که با حماقتی بزرگ مردم خود را دست قاچاقچیان می‌دهند و خو را راهی به دریا و کوه می‌کنند تا خود را به سرزمین های اروپایی برسانند که متأسفانه در کشور های ترکیه پلیس مرزی ترکیه و در یونان و قوانین آنجا سخت ترین شرایط را ایجاد کرده‌اند .
مردمی پناهنده را هر روزه می‌توانید ببینید که در ترکیه په مکان هایی به نام کمپ ولی در حقیقت زندان گیر افتاده اند که شرایطی سخت در آنجا وجود دارد بطور مثال یکی از آن کمپ ها ( زندان ) در شهر ادرنه ی ترکیه واقع است . یا در کشور یونان که قانون های متفاوتی دارد پناهجویان باید تلاش کنند از مرز آبی خود را به جزیره های یونان رسانده و اعلام پناهندگی یا اقدام برای اجازه ی خروج از خاک بکنند که خیلی از این پناهجویان با جان خود بازی می‌کنند و هر روزه در اخبار ها شاهد غرق شدن قایق های حامل پناهجویان می باشیم یا پناهجویانی که از طریق راه خاکی قصد رساندن خود را به یونان دارند و به زندان می‌افتد برای ۱ یا ۲ سال !
در حال حاضر هم با افزایش پناهجویان شاهد آن بودیم که در مقودنیه کشوری کوچک که مرزی بین یونان و اروپا ( آلمان ، اتریش ، لهستان ) را ایجاد کرده است با شیوه ی بدی با پناهجویان برخورد داشته‌اند .
بطور کل وضع پناهندگی به دلیل افزایش جمعیت جهان موجب شده است که یکی از بزرگ‌ترین معضل های جامعه ی جهانی شده است و کشور های توسعه یافته مجبور به فشار بر روی کشور های دیکتاتوری مانند ایران و .. می‌باشند و یا مجبور به یافتن راهی برای حل این موضل شده‌اند .
به گزارش پارس به نقل از ایرنا، آنتونینو گوترس با اعلام اینکه فقط در سال ۲۰۱۴، ۶۰ میلیون نفر از مردم دنیا به دلیل اعدام ها، منازعات، خشونت های سازماندهی شده و موارد نقض حقوق بشر جلای وطن کردند؛ آماری که بی سابقه و موجب بروز بحران های فراوان اجتماعی و انسانی در سطح جهان است.
گوترس می افزاید: امروزه شاهد یک تغییر پارادایم فاحش در جابجایی انسانها در سطح جهان هستیم که اگر هرچه زودتر چاره ای برای بحران های انسانی آن اندیشیده نشود جهان را با مشکلات عدیده مواجه می سازد.
وی گفت: با وجود آنکه در دهه های گذشته نیز کشورها شاهد این قبیل جابجایی ساکنان خود بودند ولی آمار اخیر به قدری بی سابقه است که گویی این ۶۰ میلیون جمعیت بیست و چهارمین کشور بزرگ جهان است که همه جمعیت آن ناامید از تغییر کشورشان، در بدترین شرایط مجبور به ترک وطن خود شده اند.
کمیساریای پناهندگان سازمان ملل تصریح کرد: امروزه فقط ۳۲ میلیون نفر با وجود آنکه در کشور خود بسر می برند اما به دلیل بحران های سیاسی و اجتماعی داخلی مجبور به ترک خانه و کاشانه خود هستند و میلیون ها نفر از آنها حتی بی سرپناه مناسب عمر خود را می گذرانند.
بنا بر اعلام گوترس، فقط کشور سوریه و عراق دارای ۱۵ میلیون پناهنده به دیگر کشورها هستند و این درحالی است که ۱۴ جنگی داخلی که در کشورهای آفریقای طی سال گذشته رخ داده بود به همراه بحران اوکراین، میانمار و برخی کشورهای دیگر ۸۰ درصد بر آمار پناهندگان سال ۲۰۱۳ جهان افزوده است.
وی در پایان از کشورهای ثروتمند خواست تا با گشودن مرزهای خود به روی این آوراگان، جهان را از رنج های فاجعه های انسانی بیشتر رهایی بخشند.
